آموزش كاشت درخت

براي موفقيت در هر نوع كسب و كاري نياز به آموزش مناسب و كامل در آن زمينه است، در مورد كاشت نهال و درخت هم اگر بررسي هاي كامل و مناسب انجام گيرد مناسب ترين و بهترين نتيجه كسب خواهد شد. كارشناسان مجرب اكين نهال آماده ارائه بهترين راهكارها در اين زمينه ميباشند.

آموزش كاشت درخت

در كاشت درختان ميوه بايد نكاتي را رعايت كرد. از جمله اينكه اين درختان معمولا پيوندي هستند يعني يك گياه با ميوه خوب و مشخصات مورد نظر ما روي يك گياه ديگر كه ريشه هاي قوي دارد يا بومي منطقه ماست پيوند زده مي شود تا خصوصيات مورد نظر ما از نظر مثلا ميوه خوب يا آفات كمتر يا … در كنار ريشه‌هاي قوي براي ما تجلي پيدا بكند.

 محل پيوند كاملا روي گياه و معمولا در درختان ميوه سردسيري در ارتفاع ?? يا ?? سانتيمتري پايين گياه قابل مشاهده است. اين محل جايي است گياه دومي روي گياه اولي وصل شده است.

 نكته مهم در كاشت درختان پيوندي اين است كه محل پيوند بايد بالاتر از سطح خاك قرار گيرد. در صورتي كه پيوند زير خاك بماند در سالهاي آتي كه شاخه‌ها وجوانه‌هاي جانبي توليد مي شوند معلوم نخواهد بود كه اين شاخه متعلق به پايه است يا پيوند؟ چرا اين نكته اهميت دارد؟ زيرا شما به عنوان باغبان بايد شاخه‌هاي روييده از پايه را قطع كنيد. چرا كه اين شاخه‌ها خصوصيات خوب پيوند را ندارند و باعث تلف شدن انرژي كلي هم خواهند شد.

 

علاوه بر اين تماس خاك با محل پيوند ممكن است منجر به فعاليتهاي عوامل بيماري زاي قارچي – باكتريايي شده و پيوند بشكند.

در رزها اين مساله كاملا مشهود است. زيرا رزها معمولا روي رز وحشي (سگ رز – گيلديك) پيوند مي شوند و اگر اين پايه اجازه رشد پيدا بكند گلهاي ريز سفيدرنگي با تيغ هاي فراوان توليد مي كند و رز اصلي را كاملا كنار زده و پيوند را مي شكند.

 

آماده‌سازي زمين براي كاشت درخت:

فرض ما اين است كه شما ميخواهيد در باغچه خانه درخت بكاريد.

 محلي كه مي خواهيم درخت ميوه را در آن بكاريم بايد داراي خاك حاصلخيز و غني باشد. اگر ساختمان را تازه احداث كرده‌ايد احتمالا بقاياي مصالح ساختماني مانند گچ و سيمان و … در خاك باغچه باشد. اين مواد بايد از باغچه خارج و مخلوط خاك زراعي مرغوب همراه با كود حيواني پوسيده و ماسه حداقل به ارتفاع نيم متر و اگر مقدور بود بيشتر از آن در باغچه خانه ريخته شود. اگر مي توانيد پيشنهاد باغبانها اين است كه بيشتر از يك و نيم متر از عمق خاك باغچه را برداريد (زيرا درختان ميوه تا چند متري عمق زمين هم ريشه مي دوانند) و با خاكي كه مخلوطي از خاك زراعي و كود حيواني و ماسه باشد جايگزين شود. (البته هر چقدر خاك شما حاوي باقيمانده موجودات زنده اعم از گياهان يا جانوران – مانند پوست مو پودر خون پودر استخوان و… باشد در آينده رشد گياهان شما به دليل وجود مواد آلي بيشتر – بهتر خواهد بود).

بهترين خاك زراعي آن خاكي است كه رنگ آن تيره باشد و از قرمز به قهوه‌اي و سياهي بگرايد. اين خاك بايد از سطح زمين جمع آوري شود و به عمق بيش از سي سانتي متري نرود (خاك سطح الارض) خاك زراعي را مصالح فروشيها و حمل خاك ها براي شما مي‌آورند. ولي حتما از بهترين محل خاك را تهيه كنيد.

 

(در مناطق استثنايي كره زمين عمق خاك سطح الارض زيادتر از اين عدد است و بستگي به محل زيست شما دارد. ممكن است از اين عدد هم كمتر باشد)

 

خاك زراعي خوب را در حالت خشك، وقتي در مشت‌تان بگيريد و فشار دهيد به هم مي چسبد و فشرده مي شود ولي با يك ضربه كوچك از هم جدا شده و دوباره پودر مانند مي شود. خاك زراعي بد به شدت چسبنده است و از هم جدا نمي شود. خاك فقير هم رنگ و روي جالبي ندارد و به زردي و خاكستري مي گرايد و براي باغچه خوب نيست.

آماده سازي چاله:

بعضي درختان ميوه مانند گلابي يا گردو ريشه اصلي Tap root خيلي محكم و درازي دارند و براي اين درختان لازم است كه چاله عميق تري كنده شود. عرض نيم متر براي مثال و عمق ?? سانتي متر براي خاكي كه مناسب است كنده مي شود ولي اگر محل شما كاملا نامناسب و سنگلاخي است مي توانيد تا دو متر عمق و يك متر عرض بكنيد و با خاك خوب پر كرده و درختكاري كنيد. در كل عمق و قطر گودال بايد از عمق و طول ريشه‌ها بيشتر باشد.

محل چاله بايد عاري از ريشه هاي گياهان ديگر باشد.

 

براي باغكاري معمولا توصيه مي شود اين چاله را از پاييز بكنيد و آماده بگذاريد تا بهار كه ميخواهيد كشت كنيد رطوبت درون چاله افزايش يافته و موجودات ذره بيني در محل چاله آماده خدمتگذاري به نهال جديد باشند.

در حال حاضر تراكتورهاي مجهز به چاله‌كن نيز وجود دارند و مي توانند سرعت چاله‌كني را چندين برابر كرده و هزينه كارگر را پايين تر بياورند (اين خدمت در گلستان علي نيز ارائه مي شود)

 آماده سازي نهال:

تا قبل از كاشت بايد ريشه‌ها را پاشنه پوشي كرد. يعني ريشه‌ها نبايد در معرض نور و هوا باشد و بهتر است اطراف ريشه‌ها را با خاك يا ماسه يا كيسه پلاستيكي سياه پوشاند.

معمولا شب قبل از كاشت، نهالها را در آب مي گذارند تا ريشه‌ها به اندازه كافي آبگيري بكنند و رقابت اسمزي بين خاك و ريشه اگر بوجود آمد ريشه ها آب از دست نداده و خشك نشوند.

 

ريشه هاي نهالي كه مي خريد بايد كاملا قوي و سالم باشد. در هنگام در آوردن گياه ريشه‌ها صدمه مي بيند. اين قسمتهاي صدمه ديده را با قيچي تيز بايد هرس كنيد. تا سطح تماس محل زخم با خاك كمتر شده و احتمال بروز بيماريهاي قارچي كاهش يابد. اين عمل همچنين موجب تحريك ريشه به توليد ريشه هاي فرعي مي شود.

از طرف ديگر چون حجم ريشه‌ها در اثر انتقال كم شده است. بهتر است حجم ساقه‌ها را نيز هرس كرد تا ريشه و ساقه متناسب باشند.

در صورتيكه محل شما بادگير است. همراه با نهال يك قيم محكم نيز كنار نهال قرار دهيد تا باد نهال را خم كرده و نشكند. و اين قيم ممكن است لازم باشد چند سال در كنار نهال باقي بماند.

همچنين نهال ميوه را معمولا كوتاه نگه ميدارند تا عمل ميوه چيني راحت باشد. براي اين كار مثلا در مورد سيب ساقه اصلي را پس از كاشت تا ?? سانتيمتر بالاي محل پيوند نگه داشته و بالاتر از آن را حذف مي كنند. اين كار باعث مي شود ساقه هاي جانبي به شكل يك جام رشد كرده و نور كافي به درون شاخه‌ها برسد. (اين موضوع مبحث بزرگي به نام «هرس» است و در كتاب هاي مختلفي به زبان فارسي به طور تخصصي توضيح داده شده است.)

 

عمل پراليناژ:

در مقياس بزرگ براي اينكه درصد موفقيت كاشت درختان بيشتر شود، پراليناژ تمهيدي است كه كمك زيادي به باغبان مي كند. اين عمل عبارت است از آغشته كردن ريشه نهال به موادي چسبنده و ضدعفوني كننده.

در يك بشكه ??? ليتري آب مقدار ?? كيلوگرم رس الك شده + ? كيلوگرم پهن الك شده + ??? گرم سم قارچ كش مانند بنوميل مخلوط مي كنند. و ريشه نهال را درون آن فرو برده و سپس مي كارند.

 

رس و پهن به ريشه‌ها مي چسبد و به دليل خاصيتهاي مختلفي كه خداوند به آنها داده موجب ترميم زخم‌هاي ريشه و حفظ رطوبت اطراف ريشه و تامين مواد غذايي اوليه مورد نياز ريشه مي شوند. سم قارچ كش نيز كه فعاليت قارچها را در اطراف ريشه كم مي كند.

 

اين عمل در هر مقياسي قابل انجام است و شما ميتوانيد به جاي ??? ليتر آب از ?? ليتر آب+? كيلوگرم رس+نيم كيلوگرم پهن + ??گرم سم قارچ كش استفاده كنيد براي كاشت چند نهال از اين مخلوط استفاده كنيد.

 

انجام كاشت نهال و درخت:

بعد از كندن چاله، مهم طرز و محل قرار گيري نهال است. محل پيوند بايد حدود ?? سانتيمتر (يكم بالا پايين اشكال ندارد) بالاتر از سطح خاك قرار گيرد.

ريشه ها بايد به صورت مرتب در خاك قرار گيرند و پيچيده و در هم نباشند. براي اينكار معمولا مقداري خاك به صورت كله قندي در ته چاله مي ريزند و ريشه‌هاي نهال را روي آن مرتب رو به پايين مي گذارند.

روي ريشه ها را با خاك خوب سطح الارض مي پوشانند و مي توانيد اطراف نهال را به صورت كاسه مانندي شكل بدهيد تا آب در آن خوب جاي بگيرد و به مرور ته نشين شود.

نهال را به صورت عمود بر سطح قرار داده و تراز بودن آن را از دو طرف چك كنيد، قبل از آبياري خاك اطراف نهال را معمولا با ضربات پا محكم مي كنند و بلافاصله آبياري انجام مي شود.

از اين پس آبياري بايد به موقع انجام شود تا وقتي كه گياه بتواند ريشه هاي جديد توليد بكند و از رطوبت خاك حداكثر استفاده را بكند. مقدار آبياري به نوع درخت ربط زيادي دارد. مثلا نهال صنوبر يا بيد به آبياري زياد جواب مثبت داده رشد بيشتري مي كنند ولي برخي نهالها ممكن است به غرق آبي حساسيت نشان داده و بدتر خراب بشوند. لذا بهتر است آبياري به اندازه باشد. در نهال جوان تازه كاشته شده مي بايد آب به اندازه كافي فراهم بشود و هر چند روز يكبار قبل از خشك شدن اطراف ريشه حتما آبياري كنيد.

 

راهنماي فني انتقال و كاشت نهال

بسته بندي و انتقال نهال :

يكي از عوامل بسيار مهم در موفقيت درختكاري، بسته بندي و انتقال از مراكز توليد نهال يعني نهالستان، به منطقه مورد كاشت مي باشد. پس از انتخاب نهال سالم، بايد ريشه نهالها را كاملاً در داخل پوششي از پلاستيك يا گوني يا چادر برزنتي قرار داد تا ريشه هاي نهال در اثر مجاورت با باد و آفتاب و هواي آزاد از بين نرود، سپس با وسايل نقليه، نسبت به انتقال سريع نهال ها اقدام شود. بايد توجه شود به اندازه ميزان مصرف روزانه نهال از نهالستان تحويل گرفته شود.

 

دستورات فني كاشت نهال

آماده كردن عرصه كاشت :

در صورت مسطح بودن زمين، با استفاده از ادوات كشاورزي، گاوآهن و غيره، شياري به عمق حدود ?? سانتيمتر و به فواصل لازم، بسته به شرايط منطقه ايجاد مي گردد. سپس محل چاله ها در داخل و حاشيه شيارهاي ايجادشده، مشخص مي شود.

 

اول با استفاده از تراز دستي يا دوربين، خطوط تراز و همچنين محل غرس نهال، مشخص مي گردد. سپس روي خطوط تعيين شده، شياري به ابعاد حداقل ?? × ?? سانتيمتر، به منظور جمع آوري هرز آبهاي سطحي بين دو خط تراز و جلوگيري از فرسايش خاك حفر و در داخل آن، چاله احداث مي شود.

 

تراكم كاشت :

به طور كلي فواصل كاشت نهال از يكديگر، بستگي به اهداف و شرايط محيطي دارد. فواصل كشت در شمال كشور كمتر، در جنوب و مناطق بياباني بيشتر و در ساير مناطق متوسط مي باشد. در ايجاد فضاي سبز هم، فواصل كشت با توجه به نوع گونه و شرايط منطقه و اهداف تغيير مي يابد.

در هر صورت بهتر است از نظرات و تجارب اهل فن و كارشناسان منابع طبيعي منطقه استفاده گردد.

 

گودبرداري :

شكل چاله غرس نهال درختكاري، معمولاً بصورت مكعب مستطيل، مكعب مربع بوده، به وسيله دست يا به وسيله مته گود برداري حفر مي شود. موقع كندن، خاك رويي را (به عمق ??-?? سانتيمتري ) كه به آن خاك زراعي گفته مي شود جداگانه ريخته و خاك زيري را از آن جدا كرده ، با مقداري كود پوسيده دامي مخلوط كرده، سپس كف گوده را پس از پايان عمليات خاكبرداري شخم زده، نرم مي نمائيم.

 

ابعاد چاله ها براساس سن، وضعيت ريشه و نوع گونه تعيين مي گردد بطور كلي هر قدر ابعاد آن بزرگتر باشد، استقرارو رشد نهال بهتر خواهد بود.

 

زمان كاشت :

بهترين زمان كاشت نهال، معمولاً هنگام خواب نهال است در مناطق گرم و متعدله و نيمه سردسير، بهترين زمان كاشت، پائيز پس از خواب رفتن نهال است ولي درمناطق سردسير نهال كاري بهتر است پس از سپري شدن يخبندان انجام شود.

 

بهترين شرايط براي غرس نهال روزهاي ابري وهواي آرام است.

در روزهاي آفتابي وگرم و يا يخبندان و روزهايي كه باد شديد است از كاشت نهال جداً خودداري شود .ختم زمان كاشت در پائيز طوري تنظيم و برنامه ريزي شود كه ريشه نهال با محيط جديد قبل از فرارسيدن يخبندان انس پيدا نموده باشد لذا بايستي پايان زمان كاشت ? الي ? هفته قبل از بيداري ظاهري نهال باشد.

البته زمان كاشت نهالهاي گلداني، از قاعده فوق مستثني است زيرا نقل وانتقال و كاشت آنها در تمام طول سال عملي است مع الوصف رعايت موارد ذيل ضروري است.

 

?- درموقع انتقال نهال نبايستي درجه حرارت مبدا با مقصد اختلاف داشته باشد.

?- رطوبت بافت خاك گلدان درحدي باشد كه مانع از هم پاشيدگي خاك گلدان شود.

?- موقع كاشت ، ظرف گلدان ( نايلون و سفال و…) با احتياط جداگردد، از كاشت نهال با ظرف و گلدان بطور جدي خودداري شود.

 

نحوه كاشت نهال :

پس از پايان عمليات ترازيابي،احداث شيار و حفره چاله،عرصه آماده كشت براي نهال كاري مي گردد.طريقه كاشت به شرح زير صورت مي گيرد:

 

ابتدا در داخل چاله مقداري خاك سطحي زمين كه با كود پوسيده دامي مخلوط شده ريخته مي شود بطوريكه در موقع قراردادن نهال در داخل چاله ، يقه (طوقه ) نهال در سطح كف بانكت قرار مي گيرد سپس بقيه خاك را مخلوط با مقداري كود به داخل چاله ريخته و نهالهاي ريشه لخت را به آرامي تكان داده ، تا خاك چاله در لابه لاي ريشه قرار گيرد. آنگاه خاك اطراف يقه نهال با فشار پا فشرده مي شود. نهال اصولاً بايستي در وسط چاله كشت شود.

 

آبياري :

بعد از كاشت، بلافاصله بايستي آبياري انجام و آبياري هاي بعدي نيز با توجه به شرايط اقليمي منطقه و زمان شروع فعاليت نهال تنظيم گردد.

روشهاي مختلفي براي آبياري وجود دارد، با توجه به شرايط كشور از نظر محدوديت آب قابل دسترس، بهترين روش آبياري از نظر صرفه جويي در مصرف آب و هزينه (در بلند مدت ) و سهولت كار آبياري، آبياري قطره اي مي باشد.

 

عمليات مراقبت و نگهداري :

براي بهبود شرايطي كه مناسب بقاء و رشد بعدي نهالها باشد عمليات مراقبت (سله شكني، وجين علف هرز، مرمت حصار و قيم، واكارينهالهاي خشكيده ) و در صورت لزوم آبياري پس از كاشت نهال امري ضروري است

 

چطور درخت مناسبي انتخاب كنيم؟

براي انتخاب درخت مناسب بايد ? فاكتور را در محل كاشت در نظر بگيريم. اين فاكتورها نيازهاي درختان هستند و هر درخت با ميزان متفاوتي از آنها سازگار است:

– رطوبت

– نور

– آلاينده‌ها

– دما

– خاك

– آفت

 

چطور درخت بكاريم؟

نهال هاي ريشه عريان:

?ـ قراردادن ريشه در آب به مدت ? تا ? ساعت

?ـ حفر چاله‌اي بزرگ‌تر از ريشه

?ـ قراردادن نهال در چاله به صورت عمودي و بدون فشار آوردن به ريشه‌ها

?ـ پركردن چاله و آبياري نهال

?ـ ريختن اندكي كود دور چاله بدون اين كه تنه درخت را لمس كند.

?ـ آبياري درخت هر ? تا ?? روز يك‌بار.

 

زمان و نحوه هرس

معمولاً هرس زمستانه به هنگام خزان گياه انجام مي‌شود، با وجود اين در تمام ماه‌هاي پاييز و زمستان اين عمل ميسر است.

 

هرس شديد زمستانه درختان موجب تقويت شاخه‌هاي توليد شده در سال آينده مي‌شود و چنانچه درخت هرس زمستانه نشود يا هرسسبكي در روي آن صورت گيرد، شاخه‌هاي حاصل از رشد جديد كمتر خواهد شد. شاخه‌هاي جديد رشد كرده پس ازهرس زمستانه طويل‌تر هستند زيرا ميان گره‌هاي بلندتري دارند. همچنين برگهاي سبزتر و بزرگتري دارند. از اين نظر كه هنگام خزان، شاخه‌ها فاقد برگ بوده و به آساني قابل رؤيت هستند انجام هرس زمستانه دقيق تر است.

 

درختي كه هرس سنگين مي‌شود تعداد جوانه‌هاي كمتري براي رشد شاخه‌هايش در فصل بعد دارد، بنابراين مواد غذايي ذخيره شده در درخت به شاخه‌ها و جوانه‌هاي كمتري قسمت شده و در نهايت شاخه‌هاي جديد رشد بيشتري خواهند داشت. اما بايستي توجه داشت كه هرسشديد زمستانه باعث تأخير در باردهي گياه مي‌شود.

هرس تابستانه :

زمان اجراي هرس تابستانه با توجه به عوامل محيطي و ميزان رشد گونه گياهي متفاوت است با وجود اين در مورد درختان ميوه ماههاي ارديبهشت تا تير ماه مناسب خواهند بود. در هرس تابستانه شاخه‌هاي نابارور درخت مانند پاجوش‌ها و نرك‌ها و همچنين گلها و ميوه‌هاي كوچك اضافي نيز حذف مي‌شوند.

بنابراين هرس پوست، گل و ميوه، حذف برگها و سرزني شاخه‌هاي در حال رشد از جمله هرس‌هاي تابستانه محسوب مي‌شوند. براي مثال حذف تعدادي از برگهاي بالغ درخت كه بر روي ميوه‌هاي در حال رشد سايه‌اندازي مي‌كنند موجب تغيير رنگ در ميوه‌ها شده و كيفيت بازارپسندي محصول را افزايش مي‌دهد.

 

درختان خزان‌دار در بهار شروع به رشد مي كنند، معمولاً اين رويش چندين هفته و تا فرارسيدن دوره ركود زمستانه باقي مي ماند. زمان انجامهرس تابستانه مهم است. اگر هرس تابستانه پيش از اتمام رشد اوليه درخت انجام شود دوره رشد رويشي طولاني‌تر شده و مواد گياهي از دست رفته در اثر هرس جايگزين مي شود.

اين عمل در درختاني كه جوانه گل آنها بر روي چوب يكساله تشكيل ميشود، باعث كاهش گل انگيزي مي گردد زيرا دوره رشد مناسب براي گل انگيزي در شاخه‌هاي جديد كوتاه مي شود. اگر پس از اتمام رشد شاخه‌ها، هرس تابستانه صورت گيرد مقدار سطح برگ و فتوسنتز كم شده و قدرت درخت كاهش مي يابد. در نهايت اگر هرس تابستانه بسيار دير هنگام انجام شود تعداد جوانه‌هاي گل و گلدهي كاهش پيدا مي‌كند.

 

در درختان ميوه‌اي كه محل تشكيل جوانه گل آنها سيخك‌هاي (Spurs) (شاخه‌هاي كوتاه ميوه دهنده) دو ساله است هرس تابستانه ممكن است گلدهي را تحريك كند زيرا با حذف شاخه‌هاي سال جاري نور بيشتري به جوانه‌ها و برگهاي اطراف سيخك‌ها مي رسد و رقابت سيخك‌ها با سرشاخه‌هاي در حال رشد كاهش مي ‌يابد.

 

زخم‌هاي حاصل از هرس زمستانه ديرتر از هرس تابستانه ترميم مي‌شوند زيرا در فصل رشد گياه سريع‌تر مي ‌تواند محل زخم را بپوشاند از اينرو احتمال آلودگي زخم‌ها در طي زمستان كمي بيشتر است.

 

اصول كلي هرس درختان ميوه :

حذف شاخه‌ها و ريشه‌هاي زايد يكي از اصولي ‌ترين روش‌ها در توليد ميوه است. حذف اندام‌هاي زايد درختان به منظور تغيير برخي وظايف فيزيولوژيكي صورت مي‌گيرد. در درختان جوان قطع شاخه‌هاي زايد باعث ايجاد اسكلت اوليه مي‌شود. در درختان بارور و مسن چنانچه قطع شاخه‌ها به طريق صحيح انجام شود موجب نفوذ نور بيشتر به درون تاج درخت، انتقال مواد فتوسنتزي به ميوه و ريشه و در نهايت باعث تنظيم تشكيل جوانه گل خواهد شد.

 

هرس به منظور اسكلت ‌بندي درخت:

همانطوري كه قبلاً در بحث ازدياد نباتات بيان شد بسياري از پايه‌هاي درختان ميوه را با استفاده از نهال‌هاي بذري تكثير مي‌كنند. نهال‌ها به مدت ? – ? سال در خزانه نگهداري مي ‌شوند و سپس در پاييز يا زمستان از خزانه به زمين اصلي منتقل مي‌شوند. از آنجايي كه ريشه نهال‌هاي بذري عميق است در هنگام جابجا كردن و انتقال به بستر اصلي، تعدادي از ريشه‌ها آسيب مي‌بينند از اينرو بايستي ريشه‌هاي زخمي را هرس كرد. از طرفي با حذف مقداري از ريشه‌هاي نهال بايد تعادل بين اندام‌ هوايي و ريشه نهال را تنظيم كرد. براي اين منظور مقداري از شاخه‌ها را نيز هرسمي‌كنند.

 

نهال‌ها بطور كلي به دو شكل موجودند برخي داراي تنه صاف و فاقد انشعاب هستند و بعضي چند شاخه فرعي داشته و منشعب مي باشند. نحوه هرس اين دو نوع نهال پس از كاشت در زمين اصلي ، تا حدودي با يكديگر متفاوت است. در حالت اول تنها كافي است كه سربرداري نهال در ارتفاع تقريبي ??-?? سانتي‌متر انجام شود.

در حالت دوم كه نهال منشعب است ابتدا بايد چند شاخه فرعي را بطوريكه با هم حداقل ?? سانتي‌متر بر روي تنه نهال فاصله‌ دارند به عنوان شاخه‌هاي اصلي و آينده درخت انتخاب كرده و سپس دقت كرد كه اين شاخه‌ها فضاي تاج درخت آينده را در تمام جهات فرا گرفته باشند و تداخلي در يكديگر نداشته باشند.

همانطور كه قبلاً گفته شد زاويه بين شاخه‌ها و تنه نهال‌ بايد به اندازه كافي باز باشد زيرا پس از گذشت چند سال زاويه مذكور كاهش خواهد يافت. لازم به يادآوري است كه اعمال انجام شده در نهال‌هاي منشعب، در نهال‌ هال صاف و فاقد انشعاب در سال دوم انجام مي‌شود.

 

در هر دو حالت زاويه بين شاخه‌ها و تنه تا زماني كه نهال داراي شاخه‌هاي جوان و قابل انعطاف است بايد با كمك تكه‌هاي چوب باز نگه داشته شود. در سال دوم، هرس شاخه‌هاي اصلي بدين صورت است كه حدود نيمي از طول آنها حذف مي‌شود.

 

در سال‌هاي سوم و چهارم پس از كاشت نهال، هرس تنها به حذف شاخه‌هاي رشد يافته اضافي و نامطلوب محدود شده و فرم و اسكلت اصلي نهال كه شامل تنه و ? – ? شاخه اصلي است بايد حفظ شود.

 

اصول هرس باردهي درختان:

درختي كه بدون دخالت باغدار و در شرايط طبيعي رشد كرده، معمولاً شاخ و برگ زيادي توليد مي كند كه همراه با تداخل آنها نيز مي‌باشد، اين موضوع مانع از رسيدن نور كافي به داخل تاج درخت مي‌شود و به دنبال آن از كيفيت و مرغوبيت ميوه‌ها كاسته مي‌شود. از اينرو هرس مناسب و كافي درختان ميوه براي رسيدن به خصوصيات مطلوب محصول همواره مورد توجه باغداران بوده است. پس از اينكه درختان ميوه به باردهي رسيدند، لازم است هر ساله يا هر چند سال يك مرتبه برخي از انواع هرس بر روي آنها انجام شود تا كيفيت و كميت محصول در دوران باردهي اقتصادي درخت حفظ شود. با توجه به اهميت پرورش ميوه‌هاي دانه‌دار به ويژه سيب و گلابي در بحث ميوه‌كاري، در اينجا به اصول كلي در موردهرس باردهي اين گونه‌ها اشاره شده و يادآوري مي‌شود كه دقت كافي در اين موارد راهنماي خوبي براي هرس باردهي در درختان ميوه است.

 

?- هوا و نور موجب تغذيه و رشد اعضاي شاخه درخت مي شوند. اكسيژن، دي اكسيد كربن و انرژي لازم براي انجام عمل فتوسنتز در برگهاي گياه، از محيط بالاي سطح زمين تأمين مي‌شود پس گياه بايد در شرايطي پرورش يابد كه از اين لحاظ محدوديتي براي آن موجود نباشد. زيرا برگها محل اصلي توليد (Source) شيره پرورده در گياه مي‌باشند.

 ?- قسمت‌هاي فوقاني يك شاخه بهتر از قسمت‌هاي تحتاني آن تغذيه مي شوند. بدين منظور كه شيره نباتي همواره تمايل دارد به قسمت‌هاي انتهايي شاخه‌هاي اصلي و فرعي كه رشد عمودي دارند صعود نمايد. اين موضوع مي‌تواند به دليل وجود و سنتز هورمون‌هاي رشد مانند اكسين ها و جيبرلين‌ها در انتهاي شاخه باشد.

 

?- از نظر رشد و نمو، بين اعضاي رويشي و زايشي (بارده) درخت رقابت وجود دارد. پس با حذف مقداري از ميوه‌ها در درختان بارده، مواد غذايي براي رشد شاخ و برگ و تقويت درخت مصرف شده كه با توليد شيره پرورده بيشتر، تبديل جوانه‌هاي رويشي به زايشي براي سالهاي بعد تأمين مي‌شود.

 

?- قسمت‌هاي مختلف يك شاخه با يكديگر همبستگي دارند. براي مثال اگر سيخك‌هاي يك شاخه حذف شوند شيره نباتي كه به مصرف سيخك‌ها مي‌رسيد به طرف ساير اندام‌هاي مجاور هدايت مي‌شود و رشد و نمو آنها را تسهيل مي كند. در صورت حذف قسمتي از اعضاي جذب كننده(Sink) شيره نباتي، ذخاير موجود بطور منظم بين اعضاي باقيمانده تقسيم مي شود زيرا تغييري در ميزان جذب مواد غذايي از خاك به وجود نيامده است.

 

?- جوانه‌هاي واقع بر روي قسمت‌هايي از شاخه‌ كه جريان شيره خام در آنجا بيشتر است به صورت شاخه‌هاي جوان تكامل يافته و توليد چوب مي‌كنند.

 

?- جوانه‌هايي كه با شيره خام كمتر و شيره پرورده كافي تغذيه مي‌شوند به آساني به جوانه گل تكامل مي‌يابند. در فصل تابستان ميزان شيره پرورده توليد شده در برگها به حداكثر ممكن مي‌رسد زيرا رشد برگها و سطح برگ درخت افزايش يافته است. اين زمان با تمايز يابي جوانه‌هاي چوب به گل براي محصول سال آينده مصادف است. بنابراين بايد از انجام هرس شديد درخت در طي تابستان خودداري كرد.

 

سيستم هاي تربيت درختان:

قبلاً اشاره شد كه تربيت يعني ايجاد شكلي خاص در گياه به منظور‌هاي معين. مثلاً باز كردن تاج درخت براي ورود نور بيشتر، تنظيم ارتفاع درخت و تقويت شاخه‌هاي اصلي. تربيت درختان به اشكال گوناگون و متفاوت صورت مي ‌گيرد كه در اين جا تنها به ذكر سه روش مهم در تربيت درختان ميوه اكتفا مي‌شود.

 شكل جامي (Vase (open center) (مركز باز، بدون شاخه پيشاهنگ :

هدف از اين روش، تربيت درختان با تاج پهن مي‌باشد كه مركز آن باز است. يك تنه كوتاه به ارتفاع حدود ??-?? سانتي‌متر و تعدد ?-? شاخه كه از مركز درخت منشاء مي‌گيرند شكل كلي درختان پرورش يافته به روش مركز باز است. با وجود اينكه نفوذ نور به تاج درخت مطلوب بوده و رنگ‌پذيري ميوه و گل انگيزي در درخت را افزايش مي‌دهد اما اين سيستم براي پرورش درختان ميوه زياد كاربرد ندارد. علاوه بر آن در درختاني مانند سيب و گلابي از اين روش استفاده نمي‌شود زيرا:

 

?- درختان به طور طبيعي به اين شكل رشد نمي‌كنند.

?- همچنانكه درخت مسن مي‌شود بخش عمده‌اي از شاخه‌هاي بارور طويل شده و بايستي از نردبان براي چيدن محصول استفاده كرد.

 

?- هرس درختان بالغ نياز به وقت زيادي دارد.

?- محلول پاشي بر روي درختان بالغ و نفوذ آن به مركز درخت مشكل است.

 

?- محل انشعاب شاخه‌هاي درخت محكم و قوي نيست و در هنگام ميوه‌دهي زياد، قيم براي نگهداري شاخه‌ها مورد نياز است.

 

شكل جامي غالباً براي تربيت درختان هلو و آلوي ژاپني استفاده مي‌شود. با اين حال به دليل باز بودن مركز تاج، مقدار محصول در هر درخت كمتر از ساير سيستم‌ها خواهد بود.

شكل هرمي پاكوتاه (Dwarfing pyramid (Center- leader semi intensive system) (پيشاهنگ مركزي نيمه متراكم  :

 

از اين روش به طور عمده در تربيت درختان سيب و گلابي در كشت متراكم استفاده مي‌شود. در اين سيستم بسياري از مشكلات روش مركز باز وجود ندارد. نه تنها عملكرد محصول در اين حالت بيشتر است. بلكه زمان لازم براي رسيدن درختان به باردهي در اين سيستم كمتر است از اينرو بازگشت سرمايه سريع‌تر خواهد بود. تربيت درختان ميوه بر روي پايه‌هاي پر رشد، كمتر بدين شكل صورت مي‌گيرد زيرا چنين درختاني پس از گذشت چند سال ارتفاع زيادي پيدا كرده كه اين موضوع براي باغداري جديد و مكانيزه مناسب نيست. در شكل هرمي ساده كه براي تربيت درختان غير مثمر مانند كاج و چنار بكار مي‌رود نياز زيادي به هرس نيست. ضرورت موفقيت شكل هرمي پاكوتاه براي درختان ميوه در استفاده از پايه‌هاي پاكوتاه كننده يا پايه‌هاي كم رشد است. زيرا چنين پايه هايي رشد زيادي نداشته و حتي پس از چند سال مناسب عمليات داشت و برداشت خواهند بود. در اين حالت فواصل كاشت نهال‌ها به مراتب كمتر از سيستم احداث باغ بر روي پايه‌هاي پر رشد (استاندارد) است، به عبارتي كاشت نهال‌ها به صورت نيمه متراكم انجام مي‌شود تا كاهش عملكرد هر تك درخت (به دليل پاكوتاهي و كم بودن سطح برگ) جبران شود.

 

روش كار چنين است كه پس از تهيه نهال از گونه‌هاي سيب و گلابي (پايه‌هاي پاكوتاه)، كاشت نهال‌ها صورت گرفته و سپس سربرداري از ارتفاع يك متري انجام مي‌شود. اگر نهال شاخه‌هاي جانبي مناسبي داشت سربرداري لازم نيست. در سال اول رشد نهال، بايستي با استفاده از تكه‌اي چوب، فاصله‌ شاخه‌هاي جانبي را از تنه تنظيم كرد به طوري كه شاخه‌هاي عمودي (Upright) را به حالت افقي نزديك كرد و زاويه آنها را با تنه افزايش داد. در سال‌هاي بعد نيز هرس تنها به حذف شاخه‌هاي فرعي اضافي و شاخه‌هاي پايين تنه محدود مي‌شود.

 

شكل شلجمي (Modified leader) (پيشاهنگ متغير :

اگر هدف محدود كردن ارتفاع و پهن كردن تاج درخت باشد از اين سيستم در ميوه‌كاري استفاده مي‌شود مانند تربيت درختان سيب، گلابي، زردآلو، گردو، پسته و بادام. پس از كاشت نهال و سربرداري در ارتفاع حدود ??? سانتي‌متري، در سال بعد شاخه‌هاي فرعي توليد مي‌شوند كه ?-? شاخه مناسب تر را حفظ كرده و بقيه را حذف كامل مي كنند. فاصله شاخه‌‌هاي فرعي بر روي تنه به علت سربرداري از ارتفاع بالاتر كمي بيشتر از روش جامي و حدود ?? سانتيمتر است. در اين حالت شاخه‌هاي فرعي انتخابي را در هر سال ?? سانتي‌متر اجازه رشد داده و اضافي آنها سرزني مي‌شوند. در شكل شلجمي هر شاخه پر رشد و غالب را سرزني كرده تا بدين طريق اجازه رشد به هيچ يك از شاخه‌هاي درخت به شكل تنه اصلي و پيشاهنگ داده نشود. لذا درخت در تمام جهات شاخه‌هاي قوي ايجاد كرده و محصول مناسبي نيز توليد مي‌كند.

 

نكته ? ترتيب شدت هرس باردهي:

?) انگور

?) هلو، شليل

?) سيخك داران ميوه درشت مثل سيب و گلابي

?) سيخك داران ميوه ريز گيلاس ، آلبالو ،زردالو ، بادام

?) مركبات و گردو (نياز به هرس باردهي ندارد )

 

نكته ? هرس هلو و شليل : سه نوع جوانه در درختان ميوه ديده مي شود :

 

?) جوانه رويشي : فقط شاخه برگ به وجود مي آورد(باريك نوك تيز)

?) جوانه زايشي : جوانه است كوتاه قد ، تخم مرغي شكل كه فقط گل توليد مي كند (آخرين موقع زمستان ديده مي شود)

?) جوانه مركب : جوانه است كه پس از رويش هم شاخه و برگ و هم گل توليد مي كند.

 

نكته ? هرس انگور: در انگورهاي ايراني كه به كوتاه بارده معروفند، جوانه هاي اول و دوم روي شاخه يكساله رويشي و جوانه سوم تا دوازدهم مركب مي باشند. چنانچه جوانه اول و دوم رشد كنند دو شاخه بدون ميوه بنام قوس بوجود مي آيند. و از جوانه سوم تا دوازدهم شاخه هاي توليد شده حاوي ? تا ? عدد خوشه انگور مي باشند.

 

نكته ? براي توليد ميوه مرغوب و با كيفيت شاخه هاي يكساله را با شمارش ? تا ? عدد جوانه از اول آن كوتاه مي كنيم در سالهاي بعد دو عدد قوس توليد شده يك ساله شده و قانون هرس ? تا ? جوانه اي را روي يكي از اين قوس ها اجرا مي كنيم.

 

نكته ? علاوه بر شاخه هاي يكساله در انگور نرك ها و پاجوش ها و شاخه هاي پير و مريض و سرما زده را نيز حذف مي كنيم.

نكته ? درگرمسير انگور را در بهمن ماه و در سردسير در اواخر فروردين زماني كه تعدادي از برگ ها باز شده هرس را انجام مي دهيم.

 

نكته ? هرس سيب وگلابي: در سيب و گلابي نرك ها و پاجوش ها، سيخك هاي پير?? تا?? ساله، شا خه هاي با زاويه تنگ هرس مي شوند.

اين مطلب گرآوري شده توسط  تيم مجموعه نهالستان اكين نهال در وبسايت https://akinnahal.com/ ميباشد.